استصحاب

تعريف: ابقا ماكان يعني حكم به بقاي آنچه وجود داشته است و از اصول محرزه است.

عناصر

1- يقين به سابق: به وجود آن در سابق يقين دارم.

2- شك لاحق : آنچه را در سابق به وجودش يقين داشتيم اكنون مورد ترديد است.

3- وحدت بین موضوع متیقن و مشكوك (وحدت موضوع)

4- تعدد زمان متیقن و مشكوك (تعدد زمان)

5- تقدم زمان متیقن بر مشكوك

6- وحدت زمان شك و يقين

7- فعليت يقين و شك

اقسام

از جهت مستصحب

وجودي : وجود چيزي كه قبلاً مسلم بوده مورد ترديد قرار گيرد و آنرا موجود فرض كنند مثل استصحاب وجود غايب مفقود الاثر.

عدمي: عدم چيزي كه در سابق محرز و مسلم بوده وجود آن در زمان بعد از آن مورد ترديد باشد و آن را معدوم فرض كنيم.

حكمي: حكم قضيه‌اي مورد ترديد قرار گيرد در حاليكه سابقاً آن حكم مسلم بوده وجود آن استصحاب شود.

موضوعي: موضوع قضيه‌اي مورد ترديد قرار گيرد و وجود آن استصحاب شود مانند استصحاب وجود دين سابق در صورت اقرار فرد به پرداخت دین.

از جهت دليل يقين سابق

حكم عقل

حكم شرع

از جهت منشا شک لاحق

شك در مقتضي: شك در مقدار قابليت و استعداد بقاي موضوع مثل نكاح که داراي قابليت بقا است.

شك در رافع

با فرض اقتضاي بقا و قابليت دوام موضوعي در بقا و دوام آن ترديد شود. 

اقسام

وجود رافع:نمي‌دانيم رافعي به وجود آمده يا نه مثل طلاق

رافعيت موجود: مي‌دانيم رافعي به وجود آمده ولي در تأثير آن ترديد داريم. 

کليات استصحاب

مبناي حجیت استصحاب:

1-مبناي عقلا و طريقه عقلايی بودن 2- غريزه و فطرت 3- دليل عقلی به حجیت ظن و بقاي حالت سابقه 4- دليل عقلی به واسطه استقراء احکام شرعي 5- اخباري مثل خبر زراره 6 -نوعي مصلحت انديشي

سابقه تاريخي: از ابتکارات شافعيه بوده است و تکامل آن با شيعه بوده است.  

تعارض استصحاب با ظاهر حال: ظاهر حال حجت است و حجيت آن مبتني بر بناي عقلا است و عدم رد شارع و ظاهر و حال اماره است (اماره قضايي) پس ظاهر حال مقدم است.

تعارض ادله: حکم تعارض عقلاً تساقط است.

شرايط تحقق:

1-تعداد متعارضين: حداقل 2 دليل متعارض وجود داشته باشد.

2-متعادل نبودن: تعادل تا تکافو يا تساوي: هيچ يک برتري يا مرجحي نداشته باشد ≠ تراجيح

حکم 2 دليل متعارض:

بايد ديد آيا مي‌توان از راه تخصص يا تخصيص يا ورود يا حکومت يا جمع عرفي تعارض آن‌ها را بر طرف کرد و در صورت امکان بايد هر دو دليل را به کار بست و تعارض را رفع کرد: الجمع مهما امکن اولی من الطرح. 

در تعارض چند حالت وجود دارد اول اينکه مثل آنچه گفته شد با جمع عرفي هر دو را به کار برد ، گاهي و در بیشتر اوقات تناقض دو دليل را تعارض مي‌گويند و به همين دليل است که چون تعارض واقعی نيست به يکي از صور مذکور قابل جمع مي‌باشد.

اگر بين دو دليل واقعاً تعارض باشد: تساقط پيدا مي‌کنند ( اذا تعارضا تساقطا)

مگر اينکه شرايط نسخ وجود داشته باشد.